چندسال قبل در یک شرکت خصوصی

جاوید: در کارخانه نشسته بودیم و بقول معروف داشتیم زندگیمان را میکردیم! ناگهان آژیر به صدا درآمد. آتش سوزی از انبار شروع شده و در حال گسترش بود. آنهم در یک کارخانه تولید کاغذ ! اکثر ۶۰ پرسنل خط تولید آن شیفت در حال فرار از آتش بودند. حق هم داشتند. چرا که انفجار مواد شیمیایی درون انبار مواد اولیه هرلحظه امکان پذیر و فاجعه ای غیرقابل تصور پیامدش بود. اما در این میانه، چند نفر هم به سمت آتش هجوم بردند ازجمله مدیرعامل، مدیر کارخانه و بنده حقیر!

آیا فقط ما چند نفر شجاع بودیم؟ خیر. جهت اطلاع و محکم کاری و با نهایت صداقت اعتراف می کنم که بنده حقیر مثل مرغ از سایه خودم هم می ترسم! البته بجز دو مدیر دیگر (سهامداران اصلی)، آن چند پرسنل عزیز خط تولید هم نهایت بزرگواری و معرفتشان بود که با فداکاری به یاری ما آمدند (که هرگز چنین وظیفه ای نداشتند)

 پس علت زدن به دل آتش چه بود؟ دلیل کاملاً واضح است: آنجا یک واحد تولیدی خصوصی است! مکانی که سرمایه اش سالها عرق جبین همراه با وام های سنگین بانکی است. پس در این حالت رفتن در دل آتش به تنها پارامتری که نیاز ندارد شجاعت است! اصلاً مگر در وضعیتی که هر یک ثانیه ادامۀ آتش سوزی، به واقع، دسته های پولی است که از جیب صاحبان سرمایه به هدر می رود، می توان منتظر ماموران آتش نشانی نشست؟!! زمانی که مامورین امداد رسیدند آتش مهار شده بود و البته چهره هایمان هم شبیه پلنگ صورتی بعد از انفجار خودروی معروفش!

بازهم چندسال قبل در یک سازمان غیرخصوصی(!) :

آتش سوزی در محل کارخانه اعلام شد. نهایت زحمت مدیرعامل محترم که با چشمان غیرمسلح خود دیدم این بود که از داخل پژوپارس با پلاک قرمز و توسط تلفن همراهش آمارگیری می فرمود! آنهم توسط مدیران و پرسنلی که از پشت میز خود تکان نمی خوردند مگر برای تماشای آتش سوزی و احیاناً فیلمبرداری از مراسم آتش سوزان! آیا چنین افرادی خود را به دل آتش می زنند؟ تجربه چنین نشان داده که هیچ دلیلی برای این کار وجود ندارد. چرا که آنجا یک واحد تولیدی غیرخصوصی(!) است. آتش سوزی، چه ۱۰ ثانیه ادامه داشته باشد چه ۱۰ ساعت تفاوت محسوسی در فیشهای دریافتی آخر ماهشان نخواهد داشت. آنها نگرانی از بابت بدهکاری و اقساط بانک و هزار و یک درد دیگر ندارند. (ضمناً آنها مسئول HSE هم دارند که اکثراً هم معروف به پست پسرخاله ای است!) آنها هرگز مسئولیت پرداخت حقوق دهها خانواده را بر دوش خود احساس نمی کنند تا مجبور شوند درصورت خرابی وضع بازار(از پارامترهای دیگر می گذریم!) ملک شخصی خود را برای پرداخت حقوق و اقساط عقب افتاده بانک به نصف قیمت بفروشند.

درنهایت زمانی که آقای مدیرعامل غیرخصوصی قصۀ ما زحمت کشیده و بعد از اتمام آتش سوزی برای بازدید، به محل کارخانه قدم رنجه نمودند، مثل همیشه و همانند دیگر همقطاران خود، حساس ترین دستور ممکن را صادر فرمودند: تا فردا گزارش روی میزم باشه! و احتمالاً هم بعد از صدور چنین فرمان سنگینی تشریف بردند برای دریافت خدمات ماساژ برای رفع خستگی!

در طی یکسال و اندی که در بخش غیرخصوصی تلمّذ مدیران را می کردم این دستور تنظیم گزارش نهایت شاهکار و فشار به مغز و ذهن مدیران بود و چه خاطراتی با این عبارت دارم! علاوه بر آن معمولاً بعد از جلسات و مخصوصاً در مواقعی که راه حل در دسترسی وجود نداشت با جمله معروف دیگری هم بسیار آشنا بودیم: ” حالا بروید یک کاری بکنید”

اما در سازمان خصوصی ما نمی توانستیم به دیگران بگوییم بروید یک کاری بکنید بلکه ما باید خودمان کار می کردیم! ما مثل مدیران بخش غیرخصوصی نمی توانستیم در هر وضعیتی ساعت ۴ بعدازظهر در منزل به استراحت مشغول باشیم. بلکه باید در تمام سه شیفت کاری حداقل یکی از مدیران کلیدی در محل کارخانه حضور می داشت. چه شبهایی که تا صبح در کارخانه بودیم. زحمت کشیدیم، عرق ریختیم، خون دل خوردیم، آزمون و خطا کردیم و نهایتاً هم شدیم یکی از ۳ تولید کننده برتر کشور ازنظر کیفیت. هرچند روال تعریف شده این است که ما باید کار می کردیم تا درآمد کسب کنیم اما در یکسال آخر با تمام توان کار کردیم تا فقط مجموعه زنده بماند و بتوانیم سفره را باز نگه داشته تا قریب ۱۷۰ خانواده از آن ارتزاق کنند.

هرگز از یاد نمی برم یکی از حرکتهای خوبی که در آن واحد خصوصی نهادینه شد این بود که هیچ مشکلی بدون راه حل، توسط مدیرعامل پذیرفته نمی شد! یعنی درصورت گزارش هر مشکل باید حداقل یک راه حل هم ارائه می کردیم. مهم نبود که درنهایت، راه حل ارائه شده پذیرفته می شد یا نمی شد؛ اصلاً به درد می خورد یا نه. مهم این بود که در آن واحد خصوصی همه ما باید فکر می کردیم. البته این رفتار ناشایست(!) را هنوز در سازمانهای غیرخصوصی ندیده ام. البته شاید در بخش غیرخصوصی فشار آوردن به سلولهای خاکستری برای مدیران زیاد خوب نباشد! شاید آنها باید فکر خود را برای روز مبادا نگه دارند! امروز تفاوت شدید و معنادار بین مدیران این دو حوزه با اولین جملاتی که از دهانشان خارج می شود بخوبی قابل تشخیص است!

درآن واحد خصوصی، هنگام کار، برادر برادر را نمی شناخت. چرا که اثبات برادری در آنجا بر اساس پارامتر ارزش آفرینی تعیین می گردید. بطورمثال بنده حقیر با دارا بودن یکی از پست های کلیدی، بازهم هر لحظه آمادۀ این بودم که با کمترین ناکارآمدی، خداحافظی اجباری داشته باشم همراه با رد کف کفش مدیرعامل (مالک مجموعه) بر پشت شلوار که احتمالاً توشۀ راهم قرار بگیرد! حتی اگر شب قبل از آن با مدیرعامل و خانواده هایمان در منازل یکدیگر مهمان بازی و میزبان بازی کرده باشیم!

درمجموع شاید از یک دیدگاه بتوان مهمترین تفاوت بین حوزه های خصوصی و غیرخصوصی را در ثبات آنها تعریف نمود.

در حالت ایده آل یک بخش خصوصی هرچقدر وجود ثبات خنده دار باشد، اما ثباتی که در حوزه غیرخصوصی دیده می شود آنقدر محکم است که حتی اگر مردم و رسانه ها شدیداً به آنان انتقاد کنند و یا عملکردشان را به سخره بگیرند تفاوتی نمی کند! حتی اگر خروجی شاهکارهایشان باعث خاکسپاری برندهای قدیمی و ملی ما (با چند دهه سابقه) هم بشود باز هم تفاوتی نمی کند! نهایتاً با لبخندی از کنار آن گذر کرده و مدتی بعد به پست بالاتری منتقل خواهند شد.

البته تفاوتهای دیگری هم بین این دو حوزه در کشورمان مشهود است. یک مدیر در سازمان خصوصی و در حالت ایده آل، معمولاً درصورت ناکارآمدی (و خصوصاً در حالتهای استثنایی که بعدها در موردش خواهم نوشت) استعفا می دهد اما در سازمانهای غیرخصوصی عشق به خدمت مانع از استعفا می شود!

در بخش خصوصی برای یافتن یک مدیر کارآمد چه بسا باید مدتها انتظار کشید و آزمون و خطا انجام داد اما در حوزه غیرخصوصی، اینطور به نظر میرسد که اگر پست خالی هم وجود نداشته باشد اما برای جلوگیری از هدر رفتن سرمایه ملی که مدیران مادرزادی(!) هستند، پست مدیریتی جدیدی ساخته خواهد شد. (حتی اگر به بهای فاتحه خواندن به بعضی واژه های تخصصی باشد)

درنهایت، شاید اگر مرحوم نیوتون درجامعه امروز ما زندگی می کرد یک قانون دیگر هم به قوانین معروفش می افزود:

در یک سیستم دارای ثبات، مدیران از بین نمی روند. بلکه از حالتی به حالت دیگر تبدیل می شوند (جابجایی پست)!

 حال آیا این ثبات خوب است یا نه؟ پاسخ در حد سواد نم کشیدۀ حقیر نیست. اما جمله معروف پروفسور پیتر دراکر در این راستا کمی قلقلک دهنده به نظر میرسد:  Stability Kills Awareness (ثبات، آگاهی را می کُشد!)

پ.ن) نگارش مطلب فوق همراه با اندکی ناراحتی و عصبانیت ناشی از یک اتفاق بود! قطعاً تعمیم این درددل برای همه موارد دور از انصاف و منطق می باشد. انشاالله که در بخشهای غیرخصوصی مدیران خوب و ارزش آفرین هم داریم 🙂

سعید یگانه (جاوید)